Bahasa Bali Ring
Zaman Globalisasi
Oleh :
I Nyoman Suka
Ardiyasa
Kelian Aliansi Peduli Bahasa Bali
Nentên ja dados tungkasin malih basa Bali wantah anggên
nyujatiang raga dados manusa Bali. Sakêwanten kawêntenanne mangkin basa Bali
sayan-sayan kadohin olih
pratisentanannyanê para jana Balinê. Indikê punika kasinahang ring kasuang-kasuang kulawarga Bali pamekasnyanê sane wenten ring kota.
Ring kulawarga Bali sanê wenten ring kota basa Bali sampun dados basa pangabih,
nenten kari Basa
pamucuk.
Yan sanê dumun alit-alit duênê ngawit mlajah ngraos
nganggen basa Bali ring kalwargannyanê raris ri sampun kelas tiga utawi kelas pat
wawu raris mlajah mabasa Indonesia ring sekolahan. Sanê mangkin alit-alit duênê ngawit mlajah ngraos sampun
nganggê basa Indonesia ring
kulawarga, ri sampun ngranjing ring sekolahan wawu raris mlajah mabasa Bali. Sinah
mabinayan dadosne rasa wirasan
basa sane kapolihang.
Indike puniki raris ngawetuang panampen parajanane mawosang basa Baline sukeh,
keweh mlajahin, basa feodal,
miwah sane tios-tiosan.
Wantah ja ring
basa Baline puniki wenten sor-singgih basa. Unggah-ungguhing basa, sor, singgih
lan madia ring
basa Balinê nênten ja nyihnayang
basa feodal
sakêwanten wantah kamahatmian basa Balinê nyanggra budaya Bali prasida
nabdabang tata linggih sang mamaos manut kawigunannyanê.
Basa
Bali (pamekas basa Bali Alus) wantah sarana pinih utama sanê maka pangiket lan panunggalan para jana
Balinê. Indayang pikayunin, pet pradênê nênten wenten basa Bali Alus, sapunapi
antuk mabaos ring sameton
Bali sanê matiosan
genah linggih, sane durung
kauningin. Sameton saking Kintamani janten pacang nganggen basa Bali turah
Kintamani, sameton saking Serangan janten pacang nganggen basa Bali turah
Serangan, sameton saking Julah janten pacang nganggen basa Bali turah Julah,
miwah sane tiosan.
Yêning sakadi asapunika, pastika ugi sukil antuk mabebaosan tur sinah pacang
ngawetuang rasa kemad.
Niki nyihnayang basa Bali singgih (Alus) maka pangiket patunggalan para jana
Balinê ring sajroning mabebaosan. Awinannya basa Bali Alus (sor singgih) nêntennya
basa feodal,
wantah marupa basa paiketan krama Balinê.
Yan
uningayang indikê riin alit-alitê daweg wau embas saking garban biangê sampun
kaicên basa Bali. Rauh panamaya yusanê masekolah alit-alitê punika sampun cacep
pisan mabaos nganggê basa Bali. Sane
mangkin
ngawit mlajah mareraosan alit-alitê sampun kaicên basa Indonesia utawi basa asing,
sakadi basa Inggris, Jepang, utawi basa tiosan, ngawinang raris basa Bali sanê pinaka basa ibu kaengsapang tur
kakutang.
Anggen
conto ring keluarga-keluarga sane wau mapikuren kruna-kruna basa Bali sane ketah kaanggen ring pakulawargan sampun
arang pisan kaanggê. Nenten wênten malih alit-alitê makaukan ngangge kruna bapa,
meme, uwa ring reramannyanê. Kruna punika sampun magentos antuk bapak, ibu, papah, mamah, papi, mami, daddy,
mommy, miwah
salanturnyanê.
Sanê taler benjul pakantenannyanê
ngenapkala ri kalaning nuju rerainan keluarga sanê magenah ring kota budal ka dusun sareng
alit-alitnyanê. Sarauhê ring desa raris cucud panglingsirê mataken ring alit-alitnê “Ye, I cêning pidan pada budal niki"
kênten patakên panglingsirê. Ri kaenjekan sakadi puniki alit-alitê
dadosnê kamemegan kadi siap sambehin injin santukan nênten ngerti ring patakên
panglirsirnyanê.
Kadi gageson raris reramannyane dados guide ngartiang patakon pengelingsirnyane nganggo
basa Indonesia "Ih, kamu ditanya sama nenek; kapan
pulang". Ri sampun asapunika wau raris anakê alit
ilang kamemegannyanê santukan wau ngerti ring pataken panglingsirnyanê. Conto puniki sinah ngawinang rasa benjul, kimud, lek, jengah madukan ring
padewêkan iraganê dados wong
Bali. Iraga lekad ring Bali, tumbuh tur duur ring Bali sinah solêh tur banyol, dados guide basa Bali ring oka-okanê sanê taler embas tur
tumbuh werdi ring Bali.
Talêr yan uningang indik paplajahan
basa Bali ring sekolahan. Guru
sanê ngajahin
basa Bali makêh sane kirang
cacep mabasa Bali, santukan guru-guru punika talêr nenten saking bidang studi
basa Bali. Makêhan guru-guru basa Bali kaambil
saking guru agama
Hindu, utawi sapa sira ja ugi kayun ngajahin basa Bali, yêning guru
durung tatas tur wagmi ring basa Bali sapunapi pacang molihang tatujon ajah ajahan
basa Bali ring para
sisianê. Ring kawêntenan
guru sakadi
asapunika ring pamargin paplajahan basa Balinê panampen muridê basa Balinê
punika karasaang sekadi basa asing.
Salanturnyanê
sapunapi utsaha ngawerdiang tur ngelimbakang Basa Balinê ?
Kadasarin antuk pikayunan susrusa sutindih
mabela ring basa Balinê pisan ngawit mangkin utsahayang nabdabang pakamkam nglajerang
mbakang basa Bali duenê. Indikê punika gumanti wantah mabuat pisan basa Bali
maka pamikukuh budaya Bali mangdenê nênten sayan rered tur ndohin alih anom-anom miwah
alit-alit duenê. Sira sane patut midabdabin apira kawerdian basa Balinê? Pitaken sakadi
puniki patutnê sareng sami ne sanê meneng
malinggih ring Bali patut sami ngalinguang.
Yadiastun ipun nênten mawit jadma Bali (etnis Bali)
yan sampun magenah tur ngereh pangupa jiwa ring Bali patut pisan nyungkemin tur
misadia sareng sira miwah
ngalimbakang basa Balinê. Napi malih sang sanê sampun
molihang bati sangkaning ngadol buah utawi bungan kabudayaan Bali ring ngelimbak
pariwisata budaya.
Pamrentah utawi guru wisesa duenê sampun ja lingu ring kawêntenan basa Balinê. Sampun wênten Perda
(Perda No. 2
tahun 1992) sanê nabdabang
ngatur manngda sida werdi tur limbak basa Bali duenê.
Tiosan ring Perda punika taler sampun
ngewangun Badan Pembina , Bahasa, Aksara,
dan
Sastra Bali sanê kasuksrahin kadabdabin nyelehin,
ngupapira tur nglimbakang basa, aksara, lan sastra Balinê. Pidabdab pamrentah puniki nênten pacang wênten
pikenohnyanê yan nĕnten kasanggra
antuk pagubugan kramanĕ ring Bali.
Ring sor puniki pacang kauningayang pidabdab utsaha
ngardi kalanggengan tur panglimbak basa Bali punika.
(1) Pidabdabin
ngawigunayang basa Bali ring kulawarga
Basa
gumantinyanĕ wantah sarana
mabebaosan. Basa punika pacang
prasida molihang pradĕ sadina-dina anggĕn mabebaosan ring sajeroning pagubugan.
Sapunika taler basa Balinĕ. Ngawit saking kaluwarga dumun wigunayang pamekas ring para krama
Balinĕ. Yening sampun ring kulawarga cacep mabaos Bali sinah ring pagubugan
utawi ring pakraman pacang sida cacep taler mabaos ngangge basa Bali. Kabiasaan
sane wenten ring kulawarga pacang kabakta ring sajeroning pagubugan tiosan.
Sakasidan utsahayang pisan alit-alit duene tembenin ngajahin mabaosan antuk
basa Bali.
Demo indik bahasa bali ten ngeranjing ring Kurikulum 2013 lan Audiensi majeng ring Wamen Pendidikan Muslihar Kazim di Pusat Pemerinatahan Mangupura I Nyoman Suka Ardiyasa
(2) Paplajahan basa Bali ring
sekolahan mangdĕne nenten
kadadosang pianak kualon (paplajahan kualon)
Utsaha ngincepang basa Bali patut kakawitin saking
alit saking yusa masekolah. Yan
sampun ngawit saking alit kabiasaang mabasa Bali kapungkur wekas kayunĕ sinah kukuh ngutsahayang
kawerdian miwah panglimbak basa inucap. Ring teperigan aab jagatĕ mangkin
pakibeh nuju otonomi
daerah patutne Pamrentah
Daerah purun mutusang mangdĕne basa Bali sanĕ pinaka panyangga utama kabudayaan
Bali patut kamiletin antuk sami para sisianĕ ring Bali ngawit saking
SD rawuh ring SMA. Tiosan ring punika mangdenĕ basa Baline nĕnten
amatra anggĕn upangga kurikulum kewanten, patut pinaka papelajahan ngranjing Ujian
Nasional. Yĕning sampun saking
guru wisĕsa wĕnten pidabdab
sakadi asapunika sinah papelajahan basa Balinĕ ring sekolahan nĕnten katemberang antuk para sisianĕ sami sakadi
kawĕntenanĕ mangkin.
(3) Tincapang sekaa pesantianĕ
Sekaa pesantian ring Bali pikenohnyanĕ mabuat pisan nyanggra pidabdab
kamanggehan basa Balinĕ. Ring sekaa pasantian wantah genah mapaurukan mlajahang raga
natasang indik daging-daging taattwa sanĕ kawedar saking sastra agama (smerti). Ring pangubugan sekaa pasantian makuĕh pisan kakĕniang daging
sastra sanĕ mabuat anggen
nyanggra pidabdab makukuhin adat, agama, ian budaya Balinĕ.
Tiosan ring punika janten ring ngamargiang dharmatula
ring pasantian wantah basa Balinĕ sanĕ becik tur patut maka
sarana. Nika mawinan yan
sampun
oneng nyarengin pasantian. kabaos anak
nyastra sinah molihang pidabdab ngeweruh indik basa lan sastra Bali sanĕ patut tur luih.
Ring
nabdabang ngwangun sekaa pasantian mangdĕne para anom-anomĕ kasarengang napi
malih yang mrasidayang rauh ring alit-alitĕ. Ring pasantian wantah kamargiang
piceket magending sambilang
mlajah, mlajah sambilang magending.
Sinah
makuĕh malih utsaha sanĕ mabuat
anggen midabdabin kalanjeran
miwah panglimbak basa Balinĕ. Ngawentenang buku-buku bacaan mabasa Bali,
nyurat satua Bali, miwah sanĕ tios-tiosan janten taler pangalimbak basa daerah duenĕ.
miwah panglimbak basa Balinĕ. Ngawentenang buku-buku bacaan mabasa Bali,
nyurat satua Bali, miwah sanĕ tios-tiosan janten taler pangalimbak basa daerah duenĕ.
(4) Kukuhang tur lajerang dresta adat, agama Hindu, seni lan budaya Bali maka
karan uripnyane basa Bali.
Sakadi sampun katur ring ajeng basa
Bali maka silih sinunggil baga Kebudayaan Balinĕ. Yening adat, agama Hindu, miwah budaya Baline kari
kukuh tur lajer sinar basa Balinĕ pacang ajeg tur prasida ngalimbak
manut kawentenannyanĕ. Ring kauripan
budaya puniki sanĕ wantah
satmaka karang genah basa balinĕ
tumbuh
gemuh manut pabuatnyanĕ. Sami pidabdab rikalaning ngemargiang dresta Bali sakadi sangkep ring banjar, jro mangku ngantĕbang banten antuk Puja
miwah Saa, rikalaning mamadik, nyuaka, masesolahan miwah anĕ tiosan nenten
ngangge basa Bali sinah matiosan pisan wirasannyane. punika mawinan yĕning sampun kari kukuh tur andel
krama Baline ngamargiang adat, agama Hindu, miwah budaya Balinĕ, janten basa Bali duenĕ pacang sida taler
andel uripnyanĕ.
Sangket Kubu, 19 Nopember 2014
Tidak ada komentar:
Posting Komentar